ပုဂံေခတ္ဘုရားမ်ား

ပုဂံ ၁၀ ရာစုႏွစ္ ရုပ္ပြါးေတာ္

အမ်ိဳးအစား - ရုပ္ပြါးေတာ္
အခ်ိန္ကာလ - ၁၀ ရာစုႏွစ္
ေတြ႕ရွိရာေနရာ - ပုဂံ ၊ ျမန္မာ
ျပဳလုပ္ပံုနည္းပညာ - ေက်ာက္စစ္ ပန္းပု ။

အရြယ္အစား -
အျမင့္ ၃၃ စင္တီမီတာ
အက်ယ္ ၁၉ စင္တီမီတာ
ထုအထူ ၇.၅ စင္တီမီတာ
လက္ရွိတည္ေနရာ - ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္
ျပတိုက္ပစၥည္း အမွတ္ - IS.13-1983


ဒီေက်ာက္စစ္ ရုပ္ပြါးေတာ္ဟာ အမ်ားသိ ေအာင္ျခင္းရွစ္ပါးထဲက " နာရာဂီရိ "(Nalagiri) ဆင္ကို ေအာင္ေတာ္မူခန္းျဖစ္ပါတယ္။ ျမတ္စြာဘုရာကို ဆင္ႏွင့္ တိုက္သတ္ဖို႕ ဘုရင္ အဇာတသတ္ (Ajatasattu) ရဲ့ဆင္ဆိုးၾကီး နာရာဂီရိကို အရက္တိုက္ျပီးလြတ္ေပမယ့္ ဘုရားေရွ႕မွာ ဒူးေထာက္ျပီး တရားနာသြားတဲ့ဆင္ သရုပ္ေဖာ္ပံုပါ။ ီဒီေက်ာက္စစ္ ရုပ္ပြါးေတာ္ကို ၁၉၃၈-၉ ေမာ္ဇာ ေရႊေညာင္ပင္႐ိုး ဘုန္းၾကီးေက်ာင္း တူးေဖာ္မႈမွာ တျခား ေအာင္ျခင္းရွစ္ပါး သရုပ္ေဖာ္ပံုေတြအတူ ေတြ႕ရတာပါ။

ဟန္ပန္ကိုေျပာရရင္ သီရိခတၱရာ (Sri Ksetra) ပ်ဴလက္ရာ ႏွင့္ မြန္ ျမန္မာ ဟန္ေတြေရာေနတဲ့ စပ္ကူမတ္ကူးကာလ ဟန္ပန္လို႕ေျပာရပါမယ္။


ျပတိုက္က ဘယ္အမ်ိဳးစားေက်ာက္ အေသခ်ာမေျပာေပမယ့္ "ထံုးေက်ာက္" ( Lime Stone )ျဖစ္မယ္။ ေအာင္ျခင္းရွစ္ပါးထဲက " နာရာဂီရိ "(Nalagiri) ဆင္ကို ေအာင္ေတာ္မူခန္းဆိုတာကို ျငင္းစရာမရွိပါ။ ေက်ာက္စစ္ရုပ္ျပားတစ္ခုလုံးကို အေသခ်ာၾကည့္တဲ့အခါ ဆင္ၾကီးဦးက်ိဳးသြားပံုကို သရုပ္ေဖာ္ရာမွာ ေက်ာက္စစ္ဆရာဟာ ဆင္ဦးေခါင္း ႏွစ္ခုထုထားပါတယ္။ တစ္ေခါင္းက ရန္မူဖို႕ ေထာင္ေနတယ္။ ေနာက္တစ္ေခါင္းက မာန္ခ်ျပီးဦးက်ိဳးသြားဟန္ပါ။

ရပ္ေတာ္မူဘုရာ ေဘးႏွစ္ဘက္မွာေတာ့ ရွင္သာရိပုတၱရာ ႏွင့္ ရွင္ေမာဂၢလန္ျဖစ္မယ္လို႕ ေအာင္ျခင္းရွစ္ပါးအရ ယူဆပါတယ္။
တကယ္လို႕မ်ား ဆင္သာမပါခဲ့ရင္ ဒီပင္ကရာ ( Dipankara ) ႏွင့္ ဘယ္ဘက္က ဘုရားက အရိမၼတိရ (Maitreya )လို႕ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

အနိ႐ုဒၶ ေဒဝီနာဂရီစာ





အမ်ိဳးအစား - အုတ္ခြက္ဘုရား ( ေျမပံုဘုရား )
အခ်ိန္ကာလ - ၁၁-၁၂ ရာစုႏွစ္
ေတြ႕ရွိရာေနရာ - ပုဂံ ၊ ျမန္မာ
ျပဳလုပ္ပံုနည္းပညာ - ရြ႕ံေစး ေျမသားကို ပံုစံခြက္ သုံးျပီး လိုရာ ပံုစံ အရြယ္အစားေရာက္ေအာင္ ပံုေဖာ္ ။
အရြယ္အစား - အျမင့္ ၇.၃၇၅ လက္မ ၊ အျမင့္ ၅.၃၇၅ လက္မ
လက္ရွိတည္ေနရာ - ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္
ျပတိုက္ပစၥည္း အမွတ္ - IM.305-1921

အိႏိၵယႏိုင္ငံအေရွ႕ပိုင္း ျမတ္စြာဘုရားပြင့္ေတာ္မူရာ ဗုဒၶဂါယာ မဟာေဘာဓိ ေက်ာင္းေတာ္ရွိပါတယ္။ အခုျမင္ေနရတဲ့ ေျမပံုဘုရားမွာ ထိုင္ေတာ္မူ ဘုရားရဲ့ အေပၚမွာ အုပ္မိုးေနတဲ့ အရာဟာ ဗုဒၶဂါယာ၊ မဟာေဘာဓိ ေက်ာင္းေတာ္ ကိုရည္ရြယ္ပါတယ္။ ဒီ ေျမပံုဘုရားကို တေကာင္းမွာေတြ႕တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။ တေကာင္း၊ ပုဂံ အပါဝင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေျမာက္ဘက္ပိုင္းေတြမွာပါ ေတြ႕ရတတ္ပါေသးတယ္။

ၾကာပလႅင္ေပၚမွာ စံေနေတာ္မႈလွ်က္ ဘယ္ဘက္လက္ အေနထား လက္ေျမထိတဲ့ ေအာင္ေတာ္မူပံု၊ အေတြ႕ရမ်ားတဲ့ ဘူမိပါသ မုျဒာ (bhumisparsa mudra) ျဖစ္ပါတယ္။ ေဘးတစ္ဘက္ တစ္ခ်က္စီမွာ ရပ္ေတာ္မူဘုရား ႏွစ္ဆူရံထားပါတယ္။ ညာဘက္က ရပ္ေတာ္မူ ဘုရားဟာ ဒီပင္ကရာ ( Dipankara ) ကိုရည္စူးပါတယ္။ ဘယ္ဘက္က ဘုရာက အရိမၼတိရ (Maitreya ) ကိုရည္စူးပါတယ္။ အလယ္တည့္တည့္ မွာရွိတဲ့ မုခ္ဦးေဘးတစ္ဘက္တစ္ခ်က္ ကထြက္ေနတဲ့ သစ္ကိုင္းဟာ ျမတ္ဗုဒၶ သေဗၺညဳတညဏ္ ရရွိရာ မဟာေဗာဓိပင္ ကို ရည္စူးပါတယ္။

ေျမပံုဘုရား အထက္နားဆီမွာ ျမင္ေနရတဲ့ ေစတီ ပံုစံငယ္ေတြဟာ ျမတ္စြာဘုရား ဓာတ္ေတာ္ထည့္ရာ ဓာတ္ေတာ္က်ဳတ္ကို ရည္စူးပါတယ္။ ဗုဒၶဘာသာဝင္တို႕ရဲ့ အထြတ္ျမတ္ထားရာ အမွတ္လကၡဏာ ေစတီပံုျဖစ္ပါတယ္။

ေအာက္ေျခဘက္ မွာ တစ္ ေၾကာင္းတည္းေရးထားတဲ့ စာဟာ ေဒဝနာဂရီ စာျဖစ္ပါတယ္။
အေရွ႕ေတာင္အာရွ အေစာဆုံး ဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ ေနရာအျဖစ္ ေရွးေဟာင္းသုေတသန မွတ္တမ္းဝင္ ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။
=========================================================

ဒီေျမပံု ဘုရားရဲ့ ေအာက္မွာ ေဒဝီနာဂရီ စာႏွင့္ေရးထားတဲ့ တစ္ေၾကာင္းစာပါတယ္လို႕ ဆိုတယ္။ ေသေသျခာျခာၾကည့္ေပမယ့္ မျမင္ရဘူး။
ဒီေတာ့ ေျမပံုဘုရားရဲ့ ေနာက္၊ ေအာက္ေျခမွာ ေရးထားတယ္လို႕ထင္ပါတယ္။
ေဒဝီနာဂရီ စာလို႕ ဆိုထားေတာ့ အနိ႐ုဒၶ ( အမ်ားအေခၚ အေနာ္ရထာ ) ေခတ္လို႕ ယူဆပါတယ္။ ၁၁ ရာစုျဖစ္ဖို႕မ်ားပါမယ္။
အနိ႐ုဒၶ ေဒဝီနာဂရီစာ ဓာတ္ပံုမူရင္းကို ေလ့လာခ်င္လို႕ ျဗိတိလွ် ျပတိုက္ကို ကြၽန္ေတာ္ လွမ္းေမးတာ ၃ ၾကိမ္ရွိပါျပီ။ မရေသးပါ။

ျပတိုက္ကမေပးေသးေပမယ့္ ရွိျပီသား အနိ႐ုဒၶ ေျမပံုဘုရားပါ ေဒဝီနာဂရီစာ ေလ့လာလိုသူမ်ား ေအာက္ပံုမွာၾကည့္ပါ။
ဧေသာ ေလာကနေထာ မဟာရာ
ဇသိရီ အနိ႐ုဒၶေဒေဝနကေတာ
မိမုတၱ မုတံၱ သဟေတၱေနဇာတိ

(ျမန္မာလိုျပန္ကေတာ့)
ဤေလာကနာထ(ဘုရားေလာင္း) ပံုေတာ္ကို
သိရီ အနိ႐ုဒၶေဒဝ မင္းၾကီးလည္း
သံသရာမွ ထြက္ေျမာက္ရန္ ကိုယ္တိုင္လုပ္သည္။

ပုဂံေခတ္ ႏိုင္ငံေရးအေတြးေခၚ
ထီးလိုင္မင္း ( အမ်ားအေခၚ က်န္စစ္သား ) ေရးထိုးခဲ့တဲ့ ေရႊစည္းခံုေက်ာက္စာ မွာ ေရးထားတဲ့
၁၁ ရာစုျမန္မာေတြရဲ ့ ႏိုင္ငံေရးအေတြးေခၚကို ကူးခ်လိုက္ပါတယ္။
မင္းသည္ေကာင္းေသာအက်င့္ကိုရွိ ျခင္း ( ၁၈ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
မေကာင္းေသာစ႐ိုက္တို႕ကို သုတ္သင္ပစ္ျခင္း ( ၁၉ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ျပည္တြင္း ျပည္ပရန္ကို ကာကြယ္ေပးျခင္း ( ၁၉ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ႏိုင္ငံတကာႏွင့္ ဆက္ဆံေရး ေျပျပစ္ျခင္း ( ၂၀ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
အစားအစာ အဝတ္တန္ဆာတို႕ကို စြန္႔ျခင္း ( ၂၁ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
စိုက္ပ်ိဳးေရး ျဖစ္ထြန္းေအာင္ျမင္ျခင္း ( ၂၃ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ဗုဒၶသာသနာကို စည္ပင္ထြန္းကားေစျခင္း ( ၂၄ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ႏိုင္ငံတြင္း၌ ခိုးသား ဒျမ မရွိ ၊ ျငိမ္းခ်မ္းသာယာ လ်က္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ယ္ဝန္းသည္ ( ၂၅ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ပ်က္စီးေလျပီးေသာ ျမိဳ႕ရြာတို႕ကိုလည္း ေရွးယခင္ကထက္ ေကာင္းမြန္ သာယာစည္ပင္ေအာင္ ျပဳစုေပး ( ၂၇ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
တင့္တယ္ေသာ က်က္သေရရွိေသာ အရိမဒၵနျပည္၌ တုန္လႈပ္ေျခာက္ခ်ားျခင္း ေၾကာက္ရြ႕ံျခင္းမွကင္းေသာ အုပ္စိုးနည္း ကို အရွင္ ျဂီၾတိဘုဝနာဒိတ်ဓမၼရာဇာမင္း (ထီးလိႈင္မင္း) သည္သြင္သင္ဆုံးမ ျပသလတံၱ ။( ၂၉ ေၾကာင္းေျမာက္ စာေၾကာင္း )
ဆိုလိုတာက အုပ္ခ်ဴပ္တဲ့အစိုးရကို ေၾကာက္္ရြ႕ံ ေနရတာမ်ိဳးလုံးဝမရွိဘူး ဆိုတာကို ထင္ထင္ရွားရွားျပခဲ့တာပါ။


ရည္ညြန္း။ ။ ေဒါက္တာသန္းထြန္း " ျမန္မာ့သမိုင္းလစ္ကြက္မ်ား "

===========================================


ဒီေရွးစာကိုဖတ္ဖို႕ရာၾကိဳးစားေနပါတယ္။ ပုဂံထက္ေစာ တဲ့စာလို႕ ယူဆထားပါတယ္။ သိရင္ကူညီေပးပါ။

အမ်ိဳးအစား - ေခါင္းသုံးလုံး ျဗဟၼာနတ္မင္း
အခ်ိန္ကာလ - ၁၁ ရာစု
ေတြ႕ရွိရာေနရာ - ပုဂံ၊ ျမန္မာ (သိပ္မေသခ်ာ၊ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိ)
ျပဳလုပ္ပံုနည္းပညာ - ခဲညိဳေရာင္(မီးခိုးေရာင္) သဲေက်ာက္အမာတစ္မ်ိဳး ကိုေက်ာက္စစ္ ပညာရွင္ကထြင္းထုေက်ာက္စစ္တယ္လို႕ဘဲေျပာပရေစ။ (Grey Sandstone)။ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚကအဝါစက္ကေလးေတြက အခ်ိန္ကာလၾကာလို႕ေပၚလာတာမ်ိဳးပါ။
အရြယ္အစား - အျမင့္ ၃၃.၅ စင္တီမီတာ ၊ ေအာက္ေျခအက်ယ္ ၂၂.၂ စင္တီမီတာ။
လက္ရွိတည္ေနရာ - ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္
ျပတိုက္ပစၥည္း အမွတ္ - IM.39-1917
ဒီေခါင္းသုံးလုံး ျဗဟၼာနတ္မင္း ေက်ာက္စစ္႐ုပ္ႂကြဟာ ဟိႏၵဴ (Hindu) နတ္ဘုရားေတျဖစ္တဲ့ " ျဗဟၼာ"ဆိုတဲ့ ဖန္ဆင္းရွင္၊ "ဗိႆႏုိး"ဆိုတဲ့ ေစာင့္ေရွာင့္သူ၊ "သိဝ"ဆိုတဲ့ဖ်က္စီးသူ လို႕ဆိုတဲ့ နတ္ဘုရားေတြကိုကိုယ္စားျပဳပါတယ္။
ဟင္ဒူ(Hindu) နတ္ဘုရားေက်ာင္းနံရ ခပ္ျမင့္ျမင့္ေနရာမွာ ဒီေက်ာက္စစ္႐ုပ္ႂကြပံုပါ ေက်ာက္ျပားကို ကပ္ျပီး အလွဆင္မယ္။ နတ္မင္းဟာ ေျခတမလင္ေခြထိုင္လွ်က္ လက္အုပ္ခ်ီထားပါတယ္။ နမသၠာရမုျဒာပါ။ ေခါင္းသုံးလုံးဟာသက္ဆိုင္ရာအရပ္ေတြကိုမ်က္ႏွာမူထားပါတယ္။ က်စ္ဆံမီးက်စ္ထားတဲ့ဆံပင္ေတြဟာ အေပၚကို အဖ်ား႐ႉးခြၽန္တက္သြားျပီး ၾကာပန္းထိပ္ဖူးနဲ႕အေပၚမွာအဆုံးသတ္ထားတဲ့ အေသးစိပ္လက္ရာပါ။
ခႏၶာကိုယ္အေပၚပိုင္းမွာေတာ့အဝတ္မပါ။ ေအာက္ပိုင္းမွာ အဝတ္စည္းထားတယ္ ဆိုတာသိသာေစဖို႕ အေရးေၾကာင္း(ေကာက္ေၾကာင္း)အျဖစ္္ေတြ႕ရပါမယ္။
ဗုဒၶဘာသာရဲ့အေငြ႕သက္ေတြျပစ္တဲ့ လက္အုပ္ခ်ီထားပံု၊ ထိုင္ေနပံု ကိုယ္ေနဟန္ထား၊ နားရြက္ရွည္ စတာေတြကိုဒီေက်ာက္စစ္႐ုပ္ႂကြေလးမွာေတြ႕ရမွာပါ။
ဒီေက်ာက္စစ္ျပားဟာ အရင္းမူလေနရာ ဘယ္ေနရာကဆိုတာအတိအက်မသိႏိုင္ေသးပါ။ အေရွ႕ဘဂၤလား ကလဲျပစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေဒါက္တာ ေဂ်. အန္ဒါစင္ (Dr J. Anderson) ရဲ့ကိုယ္ပိုင္စုေဆာင္းမႈေတြထဲကတစ္ခုျဖစ္ျပီး သူ႕ဇနီးသည္ Mrs G.S. Anderson အတြက္ထားရစ္ခဲ့တာပါ။ ေဒါက္တာ ေဂ်. အန္ဒါစင္ဟာ ၁၈၉၆ ခုႏွစ္၊ျဗိတိလွ် အစိုးရရဲ့ပထမဆုံး ေလ့လာေရးခရီးစဥ္ျဖစ္တဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံအထက္ပိုင္းကိုျဖတ္ျပီး တ႐ုတ္ျပည္ ယူနန္ဘက္ ေလ့လာေရးခရီးသြားအဖြဲ႕ဝင္ေတြထဲကတစ္ဦးပါ။
=============================================================================
အိႏိၵယ ယဥ္ေက်းမႈေရာက္လာပံု၊ ဩဇာသက္ေရာက္ပံု အက်ိဳးျပဳပံုေတြကို ပညာရွင္ေတြျပဳစုထားတဲ့စာတမ္းေတြ အမ်ားၾကီးရွိျပီးသာမို႕သိပ္အက်ယ္ခ်ဲ႕မေနေတာ့ပါဘူး။
အနိ႐ုဒၶ (အေနာ္ရထာ) လက္ထက္မွာ သထံုကိုသိမ္းယူျပီးေနာက္ပိုင္း ပင္လယ္ကူးဆက္ဆံေရးလမ္းေၾကာင္းဟာ တိုက္႐ိုက္ပြင့္လာပါျပီ။ အဓိကေျပာခ်င္တာက အိႏိၵယ ၊ သီဟိုဠ္ တို႕ႏွင္႔ဆက္ဆံေရး အတိုင္းမသိ ပိုျပီးလြယ္ကူသြားပါတယ္။
ကုလာကြၽန္ေတြကို ပင္လယ္ဆိပ္ကမ္းျမိဳ႕ေတြက အလုံးရင္းဝယ္ပါတယ္။ ဥယာဥ္ေတြမွာခိုင္းပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ကိုဘုရားကိုလႉတာလဲရွိပါတယ္။ အဲဒီမွာဘဲ သူတို႕ ရဲ့ ျဗဟၼဏ ယုံၾကည္ကိုးကြယ္မႈေတြပါလာပါျပီ။ ဘယ္ေလာက္ထိလဲဆိုရင္ ထိလိုင္မင္းေခၚတဲ့ က်န္စစ္သား (၁၀၈၄-၁၁၁၃) မင္းလက္ထက္မွာ ကုလာ ဗိသုကာပညာရွင္၊ ပုဏၰား ဟူးရားေတြဟာသိပ္အေရးပါေနပါျပီး။ မြန္ဘာသာနဲ႕ေရးထိုးထားခဲ့တဲ့ က်န္စစ္သားနန္းတည္ေက်ာက္စာမွာ ျဗဟၼဏယုံၾကည္ကိုးကြယ္မႈေတြျဖစ္တဲ့ ဗိႆႏုိးနတ္မင္းကို ပူေဇာ္တာတစ္ဆယ့္ႏွစ္ၾကိမ္တိတိပါတယ္။ နန္းေတာ္နံရံကိုအလွဆင္ရာမွာ အလယ္ထိပ္စည္းျဖစ္တဲ့ၾကာပြင့္ၾကီးေပၚမွာ ဗိႆႏုိးနတ္မိဘုရား ၾတိ နတ္သမီးထိုင္ေနတဲ့ပံုပါတယ္။
ပုဂံမွာရွိတဲ့ ဘုရားေတြထဲမွာ ဂိဂၷ (ရွိရွန) ၉၈၇/၄၁၃၊ အခုေတာ့ ေစတနာၾကီး ဘုရားလို႕ ေရွးေဟာင္းသုေတသန ဌာနကအမည္သစ္ေပးထားပါတယ္။
ဂိဂၷ (Sဲis_na) ဆိုတာ သကၠတဘာသာလို ပူရိသလိင္လို႕အဓိပၸာယ္ ရွိတာေၾကာင့္ သိဝ နတ္ကြန္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေရႊဂူၾကီး ၁၅၈၉/၉၀၁ ဘုရား။ ေက်ာက္စာမွာ ေရႊဂူကို (၁၆ ဧျပီ ၁၁၃၁)မွာ စေဆာက္တယ္။၁၆ ဒီဇင္ဘာ၁၁၃၁ မွာျပီးတယ္။ ဘုရားအုတ္ခံုပတ္လည္မွာ ဟိႏၵဴနတ္႐ုပ္ေတြအျပည္႕ေတြ႕ရလို႕ မူလကဒီေက်ာင္းေတာ္ဟာ ဟိႏၵဴနတ္ကြင္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ စတုရဂၤသူရ ဆိုတဲ့ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးက (၂၃ ဇန္နဝါရီလ ၁၇၇၁ ) မွာ ေရႊဂူကိုအသစ္ျဖစ္ေအာင္ျပင္ပါတယ္။ သက္ေသအျဖစ္ အေနာက္ဘက္မုခ္မွာ ပါဠိမင္စာ မွတ္တမ္းေရးခဲ့ပါတယ္။ သရီ(သိရိပစၥရာ) ရွိ ေစတနာၾကီး လို႕အမည္ေျပာင္းထားတဲ့ ေစတီၾကီးဟာလဲ ေတာင္အိႏိၵယ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္း ဂိဂၷ (Sဲis_na) ကိုငုံးျပီးျပင္ထားတဲ့ ေစတီပါဘဲ။

Ref:
ျမန္မာမီးဖုတ္ေျမထည္ပစၥသည္းသုေတသနစာတမ္း,ေဒါက္တာ သန္းထြန္း။
Economic Life of the Early Burman( Myanma) by G.H. Luce, JBRS April 1940.
Old Burma (Myanma) Early Pagan 1970 by G.H. Luce
Phases of Pre-Pagan Burma (Myanmar) 1985 by G. H. Luce
Defacing Old Bagan, 26 Feb 1996 by Dr.Than Tun,
THE ART AND CULTURE OF BURMA , Dr. Richard M. Cooler , Professor Emeritus
Art History of Southeast Asia, Northern Illinois University.

၁၂ ရာစု ပုဂံ စဥ့္ထည္ ေက်ာတ္ျပား

အမ်ိဳးအစား - စဥ့္ထည္ ေက်ာတ္ျပား
အခ်ိန္ကာလ - ၁၂ ရာစု ( ပုဂံ )
ျပဳလုပ္ပံုနည္းပညာ : ရႊင့္ေစး ကိုအုတ္ရေအာင္အရင္ဖုတ္၊ ျပီးရင္စဥ့္ရည္သုတ္လို႕အလြယ္ရွင္းပါရေစ။
ေတြ႕ရွိရာေနရာ - ပုဂံ
အရြယ္အစား - အျမင့္ ၂၆.၅ စင္တီမီတာ ၊ ထု(အထူ) ၃.၅ စင္တိမီတာ ၊အက်ယ္ ၂၆.၅ စင္တီမီတာ၊
လက္ရွိတည္ေနရာ - ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္။
ျပတိုက္ပစၥည္း အမွတ္ - IS.127-1999

ဒီအစိမ္းေရာင္ စဥ့္ထည္ေက်ာတ္ျပား ဟာ ၁၂ ရာစုမွျပစ္ျပီး ယေန႕ျမန္မာလို႕ေခၚတဲ့ ဘားမားကပါ။ နံရံ ဒါမွမဟုတ္ ၾကမ္းခင္းအျဖစ္ အသုံးျပဳတာမ်ိဳးပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိတာက ေစတီ ရဲ့ေအာက္ေျခရွိ နံရံမွာ အလွဆင္ေက်ာတ္ျပား အျဖစ္အသုံးျပဳတာမ်ိဳးပါ။ ဒီလိုအလွဆင္ေက်ာတ္ျပားေတြဟာ ဗုဒၶဘုရားရွင္ရဲ့ ဘဝေဟာင္းျဖစ္စဥ္ေတြျဖစ္တဲ့ ငါးရာငါးဆယ္ ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္ေတြကို ေဖာ္ျပတာပါ။
Alex Biancardi ကျပတိုက္ကိုလႉဒါန္း ခဲ့တာပါ။
-----------------------------------------------

စဥ့္ရည္သုတ္လိမ္းတဲ့ သဲအုတ္ဇာတ္ေတာ္ ေတြ႕ႏိုင္တဲ့ေနရာေတြကေတာ့

ေရႊစည္းခုံ- ၁၁ ရာစုႏွစ္
အာနႏၵာ- ၁၁ ရာစုႏွစ္
စူ႒ာမုနိ - ၁၂ ရာစုႏွစ္
စိုးမင္းၾကီးေစတီ - ၁၃ ရာစုႏွစ္
ထီးလိုမင္းလို- ၁၃ ရာစုႏွစ္
ဓမၼရာဇက- ၁၃ ရာစုႏွစ္
မဂၤလာေစတီ - ၁၃ ရာစုႏွစ္
မာန္ေအာင္ေစတီ- ၁၃ ရာစုႏွစ္

၁၈၉၁ ခုႏွစ္ေလာက္က ဂ်ာမန္အမ်ိဳးသား ဘူမိေဗဒပညာရွင္ Dr. Fritz Von Noetling ခိုးယူစဥ္က စဥ့္ထည္ ေက်ာတ္ျပား ၅၀၀ ခန္႕ပါသြားႏိုင္ပါတယ္။ အခုျမင္ေနရတဲ့ ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္က စဥ့္ထည္ ေက်ာတ္ျပားဟာ အဲဒိအခိုးခံရတဲ့ အထဲက တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

ဘုရားေလာင္းေဗာဓိသတ္ေလာကနာထ

အမ်ိဳးအစား - ႐ုပ္ထု/ ႐ုပ္ပြားေတာ္
အခ်ိန္ကာလ - ၁၀ ရာစု
အမ်ိဳးအစား - ေၾကးနီပံုသြင္း၊ ေရႊခ်
ေတြ႕ရွိရာေနရာ - ပုဂံ
အရြယ္အစား - အျမင့္ ၇.၂၅ လက္မ ၊ အက်ယ္ ၄.၇၅ လက္မ။
လက္ရွိတည္ေနရာ - ဗစ္တိုးရိးယား နဲ႕ အယ္ဘာတ္ ျပတိုက္၊ လန္ဒန္
ျပတိုက္ပစၥည္း အမွတ္ - IM.39-1922

ဒီ ဘုရားေလာင္းေဗာဓိသတ္ေလာကနာထ မင္းထိုင္ပံု ဟာ ၁၀-၁၁ ရာစုေႏွာင္းပိုင္းျဖစ္ျပီး အေတာ္ေလးကိုရွားရွားပါးပါးနဲ႕ ၁၀ ရာစု သို႕မဟုတ္ ၁၁ရာစု ေႏွာင္းလား ဆိုတာ ဝိေရာဓိ ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့လက္ရာမ်ိဳးပါ။ သို႕ေသာ္လည္းဘဲ အေစာပိုင္းေခတ္ဦး ေသေသသပ္သပ္ အႏုစိတ္ျခယ္မႈန္းတတ္တဲ့ လက္ရာမ်ိဳးအျဖစ္ေတြ႕ရပါမယ္။ ဒီမင္းဝတ္တန္ဆာေယာက္်ားပံု ႐ုပ္ထု/႐ုပ္ပြားေတာ္ကို ပုဂံဘုရားပုထိုး မွာလႉဒါန္းခဲ့တာပါ။

ပုဂံေခတ္ လက္ရာေတြမွာ အိႏၵိယ,ပါလ( India, Pala )ဟန္လႊမ္းမိုးမႈေတြကို အမ်ားအားျဖင့္ ဘုရားဆင္းတုေတာ္ေတြမွာေတြ႕ရ ျပီး၊ မဟာယာနဟန္ ေတြကိုေတာ့ေျမပံုဘုရား၊ နံရန္ေဆးေရးပန္းခ်ီေတြမွာအေတြ႕မ်ားပါတယ္။ အပယ္ရတနာ ဘုရားဟာမဟာယာနဟန္ပါ။ ဟင္ဒူဘာသာ( Hindu )အယူဝါဒကိုေတာ့ ေဗဒင္၊အခါေပး နဲ႕ နတ္ဘုရား႐ုပ္ထုအခ်ိဳ႕ ေတြမွာေတြ႕ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပုဂံေခတ္ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ဟာအမ်ားထင္သလို ဗုဒၶဘာသာ တစ္ခုတည္းမဟုတ္ပါ။ ေနာက္ျပီး စိတ္ဝင္စားစရာအျဖစ္ လူေျပာမ်ားလွတဲ့ အရည္းၾကီး ကိုးကြယ္မႈ ကိုဘယ္ေက်ာက္စာ၊ဘယ္လိုအေထာက္ ထားမ်ိဳးမွာမွရွာမရပါ။ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့မင္း ေတြအေနျဖင့္ ဘယ္ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈကိုမွ ဖိႏွိပ္တာမ်ိဳးကိုမရွိပါ။
အနိ႐ုဒၶ (အမ်ားေခၚ အေနာ္ရထာ) မင္းဟာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈကိုပါခ်ီးျမင့္တယ္ဆိုတာ သူကိုယ္တိုင္ျပဳလုပ္လႉဒါန္းတဲ့ ေျမပံုဘုရား ေနာက္ေက်ာစာမွာ

ဧေသာ ေလာကနေထာ မဟာရာ
ဇသိရီ အနိ႐ုဒၶေဒေဝနကေတာ
မိမုတၱ မုတံၱ သဟေတၱေနဇာတိ

(ျမန္မာလိုျပန္ကေတာ့)
ဤေလာကနာထ(ဘုရားေလာင္း) ပံုေတာ္ကို
သိရီ အနိ႐ုဒၶေဒဝ မင္းၾကီးလည္း
သံသရာမွ ထြက္ေျမာက္ရန္ ကိုယ္တိုင္လုပ္သည္။

ဒီေျမပံုဘုရား(အုတ္ခြတ္ဘုရား)ကို ခန္႕မွန္း ၁၉၃၈ေလာက္က ပခုကၠဴေရစၾကိဳ ကားလမ္း၊ ပခုကၠဴက ၁၂ မိုင္ကြာ ကန္သစ္ရြာသူၾကီး ဦးဘတင္က ေက်ာက္စာဝန္ေဟာင္း ဦးျမဆီလာေပး/လာျပ ( ေပးလား/ျပလား မေသခ်ာ) တယ္လိုဆိုပါတယ္။
Ref: ေဒါက္တာသန္းထြန္း၏ ပုဂံ ( ၂ )သုေတသနစာတမ္း၊ အမွတ္ ၁၄ ၊ ဒီဇင္ဘာ ၁၉၉၆၊ ကလ်ာ မဂဇင္း။

တူရြင္းေတာင္ ဘုရားေက်ာက္စာ

တူရြင္းေတာင္ ဘုရားေက်ာက္စာ
ပုဂံအေရွ႕ေတာင္ ၊ တူရြင္းေတာင္ထိပ္။ ပံု ၄၅ ။ စာရင္း ၄၆၅ ။

၁။ သဂရစ္ ၅၈၆ ျမကၠသိုလႏွစ္ တပို႕တြဲ
၂။ လဆန္း ၂ ရက္ ၾကာသာပေတင႕ အား အရည္း
၃။ ငစိုက္သင္ ႏွင့္ ၊ ငစင္သင္လံု မိန္႕ၾကားကာ ငစ
၄။ င္သင္ မေအာင္ ငစိုက္သင္ေအာင္၏။ တရားသူ
၅။ ၾကီးကားအက်ိဳးရွိ ၁၊ စတၱ(႐ုယ္) ၁၊ ကစၥကာပတိ
၆။ ယ္ ၁၊ ကစၥပၾကဳံ ။ ဤသူ ၄ ေယာက္ေသာကား
၇။ တရား(ကြ)န္း သာယာတြင္ ေမး ေပသေတး၊
၈။ တူရင္ေတာင္ထက္ ငစိုက္သင္ ပုထိုး ၂ လုံး
၉။ ဂူတလုံးလႉေသာ ယာ ၄ ပယ္ ကြၽန္
၁၀။ (ကား) ငစြယ္ဘုရား ေကြၽးေစသေတး (။) သားေျမး
၁၁။ (တြ)င္လည္းေကာင္း သူလည္းေကာင္း လူစားမူကား
၁၂။ အဝစိယ္ကား အထက္လူစားမူေသာကား
၁၃။ ေအာက္ျဖစ္ေစ သေတး။ အေဆြ အဝ(ာ:)
၁၄။ အတိုင္းမသိရပါေစ သေတး။

အက်ဥ္းခ်ဳပ္ျမန္မာျပန္

သကၠရာဇ္ ၅၈၆ ခု ( ၁၂၂၅ ) ေတာေက်ာင္းရဟန္း ႏွစ္ပါးျဖစ္တဲ့ အရည္း " ငစိုက္သင္" ႏွင့္ " ငစင္သင္လံု" တို႕ ေျမပိုင္ဆိုင္မႈအတြက္ အမႈ ျဖစ္တယ္။ အမႈကို တရားသူၾကီး ၄ ဦးပါ တရားကြန္သာယာ ( တရားရုံး ) မွာစစ္ေဆး ဆံုးျဖတ္တယ္။ ငစိုက္သင္ တရားေအာင္ ( တရားႏိုင္ ) တယ္။ တရားႏိုင္သူ ငစိုက္သင္ က တူရြင္းေတာင္ထက္ မွာ ပုထိုး ၂ လုံး၊ ဂူ ၁ လုံး နဲ႕ ဘုရားကြၽန္ အျဖစ္ " ကြၽန္ငစြယ္" ကိုလႉတယ္။

သူ႕ေကာင္းမႈကို လု႕ယက္ဖ်က္စီးသူမွန္သမွ်သည္ အဝီသို႕ က်ပါေစ သတည္း။ သူ႕ေကာင္းမႈကုသိုလ္ အက်ိဳးကို အေဆြပါးအားလုံး ရပါေစသတည္း၊ လို႕ တိုတိုဘဲေရးခဲ့တယ္။
ေက်ာက္စာက တိုသေလာက္ ေလ့လာစရာ မ်ားပါတယ္။ပညာရွင္အမ်ားစု အဆိုအရ " ရဟန္းႏွစ္ပါး အမႈျဖစ္တာ" ၊ ဒီအမႈကို " လူ တရားသူၾကီး " က ဆုံးျဖတ္တာ၊ တရားသူၾကီး ၄ ဦးထား ဆုံးျဖတ္တာ စသျဖင့္ အထူးအဆန္းျဖစ္ေစတယ္လို႕ ဆိုတယ္။

ကြၽန္ေတာ္သတိထားမိတာက အလႉရွင္ဟာ ရဟန္းျဖစ္ေနပါရက္ ဘာလို႕မ်ား သူ႕ေကာင္းမႈအတြက္ " က်ိန္စာ " တိုက္ခဲ့သလဲဆိုတာပါ။

ေဒါက္တာ သန္းထြန္းရဲ့ စာတမ္းမွာ " အရည္း ငစိုက္သင္ " ဟာ ေတာေက်ာင္း ရဟန္းျဖစ္တယ္လို႕ အခိုင္အမာ ဆိုထားတယ္။

" ျပလမၺနာသန"

ေယဓမၼာ ေဟတုပၸ ဘဝါ
ေတသံ ေဟတံု တထာ ဂေတာ
အာဟ ေတသဥၥ ေယာနိ ေရာေဓါ
ဧဝံ ဝါဒီ မဟာ သမေဏာ

ခႏၶာရဲ့ျဖစ္ျခင္း အစဟာ သမုဒယျဖစ္တယ္။ သမုဒယရဲ့ ျဖစ္တည္ရာကို ေျပာျပတယ္။ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေစရာ ျဖစ္တဲ့ နိေရာဓတရားကို ေျပာျပ ျခင္းသည္ ဘုရား၏အဆံုးမ ဝါဒျဖစ္သည္။

ကြၽန္ေတာ္ဒီလိုဘဲနားလည္တယ္။ ဒိထက္ရွင္းမျပတတ္ပါ။
လာဖတ္တဲ့ သူမ်ားရွင္းျပခဲ့ရင္ ေကာင္းမယ္။

ခရစ္ (Chris ) ေျပာသလို ထူးျခားတဲ့ ဟန္ဆိုေသာ္လည္း အေရတြက္မနည္းဘူလို႕ ပညာရွင္ေတြ ယူဆထားပါတယ္။ ဗုဒၶ ႐ုပ္ပြါးေတာ္ေတြရဲ့ ဟန္ပန္ကို ခြဲျခားရာမွာ.

" လက္ေတာ္ဟန္ထား" " မုျဒာ " ( Mudra ) လို႕ေခၚတယ္။

" ေျခေတာ္ဟန္ထား" " အာသန " ( Asanas ) လို႕ေခၚပါတယ္။

ခုျမင္ေနရတဲ့ ေျမပံုဘုရား မွာ ဗုဒၶ ႐ုပ္ပြါးေတာ္ရဲ့ လက္ေတာ္ဟန္ထား" တရားေဟာ( တရားျပ ) ဟန္
" ဓမၼစၾကာမုျဒာ " ( Dharmacakranmudra ) ျဖစ္တယ္။

" ေျခေတာ္ဟန္ထား" က ေျခႏွစ္ဘက္စံုခ်ထားတဲ့ " ျပလမၺနာသန" ( Pralambana`sana) ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလိုေျခေတာ္ စံုခ်ထားတဲ့ ဟန္ဟာ ပ်ဴေခတ္ကတည္းက ရွိခဲ့တဲ့ ဟန္လို႕ ပညာရွင္ေတြ ဆိုပါတယ္။ ပါကစၥတန္ႏိုင္ငံ " ဂႏၶာရ

" မွာေတာ့ ေအဒီ ၂-၃ ရာစုမွာကတည္းကရွိခဲ့တယ္။

အာဖဂန္နစ္စတန္ ဘာမိယံ ( Bamiyan) မွာေတာ့ ေအဒီ ၃-၄ ရာစုကတည္းကရွိခဲ့တယ္။ တာလီဘန္ေတြ ဖ်က္စီးပစ္လို႕ အေတာ္မ်ားမ်ား ပ်က္စီးကုန္ပါျပီ။